Een nadeel van het verplicht eigen risico is dat mensen die chronisch ziek zijn of mensen die elk jaar zorg nodig hebben, doorgaans elk jaar het verplicht eigen risico volmaken en 385 euro moeten betalen, terwijl gezonde mensen vaker niets of weinig uit eigen zak betalen, omdat ze geen of weinig zorg nodig hebben. Er is dus een zekere uitruil tussen de effecten van een verplicht eigen risico: een hoger eigen risico kan leiden tot een lagere zorgpremie, maar daardoor betalen mensen met hoge zorgkosten ook meer uit eigen zak. Er zijn echter andere vormen van eigen betalingen mogelijk, zoals een procentueel of verschoven eigen risico, die de uitruil kunnen verbeteren. 

Voor dit Discussion Paper hebben wij een structureel microsimulatiemodel ontwikkeld dat kan voorspellen hoe de Nederlandse zorguitgaven en het bedrag dat personen uit eigen zak betalen veranderen door een wijziging van de vorm en/of hoogte van eigen betalingen in de Zvw. Het model is geschat met een Bayesiaans mixture model dat rekening houdt met verschillen tussen de gezondheid en het zorggebruik van verzekerden, omdat niet iedereen op dezelfde manier getroffen wordt door een wijziging van eigen betalingen en daarom niet op dezelfde manier reageert. Door de verdelingen van zorggebruik precies te modelleren kunnen ook de effecten van vormen van eigen betalingen worden doorgerekend die nog niet in de Nederlandse Zvw zijn voorgekomen. 

We gebruiken gegevens over zorggebruik van verzekerden in Nederland tussen 2008 en 2013 om het model te schatten. In de data zitten de totale zorgkosten in de Zvw van alle verzekerden in Nederland in 2008 t/m 2013. Om de verschillen tussen de verschillende vormen van eigen betalingen goed bloot te leggen zijn enkele, weinig prijsgevoelige, groepen verzekerden uitgesloten van de analyse. 

De uitkomsten van het model laten zien dat andere vormen van eigen betalingen in de Nederlandse Zvw, zoals een verschoven of procentueel eigen risico, effectiever zijn dan een gewoon eigen risico in het afremmen van zorggebruik en zorgkosten. Dit komt omdat verzekerden minder snel hun eigen risico volmaken, waardoor er meer verzekerden financieel gestimuleerd worden en ze vaker financieel gestimuleerd worden, zonder dat ze meer uit eigen zak hoeven te betalen.  

Lees ook: 'Zorgkeuzes in Kaart 2020'.